ΞΑΝΘΗ, ΕΚΚΛΗΣΙΑ (1922-1930)

Εκκλησία

Η εκκλησία κατά την ταραγμένη περίοδο πριν και μετά την ήττα στο μικρασιατικό μέτωπο φαίνεται ότι διαδραμάτιζε ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην τοπική κοινωνία της Ξάνθης. Παραπάνω έγινε αναφορά στην ανάληψη της κρατικής ευθύνης για την εκπαίδευση μέχρι το 1926 από την Εκκλησία. Η επιρροή που ασκούσε δεν άφηνε ανεπηρέαστο τον τοπικό πληθυσμό και κάθε γεγονός που σχετιζόταν με εκκλησιαστικά ζητήματα συχνά απασχολούσε την πλειοψηφία των κατοίκων. Ένα απ’ αυτά ήταν φυσικά και ο θάνατος του μητροπολίτη Άνθιμου – τον Σεπτέμβριο του 1922 – για τον οποίο η Εφοροδημογεροντία είχε αποστείλει στις εφημερίδες της εποχής την παρακάτω επιστολή:

Η Εφοροδημογεροντία συνελθούσαν επί τω θανάτω του Μητροπολίτου μας εξέδωκε το εξής ψήφισμα:
Σήμερον την 3ην του μηνός Σεπτεμβρίου του 1922 και ώρα 3 μ.μ. επί τω θλιβερώ αγγέλματι του θανάτου της Α. Σεβασμιότητος του Μητροπολίτου Ξάνθης και Καβάλλας κ. Ανθίμου, συνελθούσα εις έκτακτον συνεδρίαν εν τη Ιερά Μητροπόλει και υπό την προεδρίαν του αρχιερατικού επιτρόπου, η Εφοροδημογεροντία της Ξάνθης
ΨΗΦΙΖΕΙ:
1. Η κηδεία αυτού να γίνη κοινοτική δαπάνη,
2. Οι κώδωνες όλων των Εκκλησιών και των Ιερών Μονών να κρούωσι πενθίμως μέχρι της ώρας της κηδείας,
3. Να παρακολουθήση την κηδείαν αυτού εν σώματι η Εφοροδημογεροντία μέχρι του Νεκροταφείου και
4. Να εκφωνήση τον επικήδειον εκ μέρους της Κοινότητος ο Πανοσιολογιώτατος Πρωτοσύγγελος κ. Γερμανός.

Κατόπιν εξελέγη Μητροπολίτης Ξάνθης ο Πολύκαρπος Ψωμιάδης, που ανέπτυξε δραστηριότητα ως Πρόεδρος του Σωματείου Κυριών της Μάνας του Στρατιώτου αλλά και των δύο Εθνικών Ορφανοτροφείων, ένα αρρένων και ένα θηλέων.
Ο σύλλογος «Μάνα του Στρατιώτου» λειτουργούσε υπό την εποπτεία του μητροπολίτη, ωστόσο δε φαίνεται να ήταν αυτός που οδήγησε στην ίδρυσή του. Επρόκειτο βέβαια για έναν φιλανθρωπικό σύλλογο, που είχε ως σκοπό την προσφορά κάθε είδους βοήθειας προς τα στρατιωτικά νοσοκομεία της εποχής των οποίων ο αριθμός – όπως παραπάνω αναφέρθηκε – είχε υπέρμετρα αυξηθεί καταλαμβάνοντας μάλιστα και όλα τα σχολικά κτίρια. Τέλος στο σύλλογο με την παρότρυνση του μητροπολίτη έσπευσαν να εγγραφούν όλα τα θηλυκά μέλη των εύπορων οικογενειών συμμετέχοντας σε φιλανθρωπικές δραστηριότητες :

Ξάνθη 3. – Ιδρύθη εσχάτως και λειτουργεί άριστα, χάρις εις την ακούραστον πρωτοβουλίαν της εντεύθεν διελθούσης Μάννας του Στρατιώτου, Σωματείον εκ Κυριών και Δεσποινίδων υπό την επωνυμίαν «Σύνδεσμος Μάννας Στρατιώτου».
Η αξιοθαύμαστος Μάννα του Στρατιώτου, η κ. Άννα Παπαδοπούλου…διένειμε εις τον στρατόν φανέλλας και λοιπά είδη ιματισμού, επεσκέφθη και παρεμύθησε τους ασθενείς στρατιώτας, διοργάνωσε έρανον υπέρ της φανέλλας του στρατιώτου και τέλος έθεσε τας βάσεις του «Συνδέσμου Μάννας του Στρατιώτου».
Ο σκοπός του πατριωτικού τούτου συνδέσμου είναι, η δια της προσωπικής συνδρομής και μερίμνης των μελών αυτού ανακούφησις και παρηγορία ηθικώς τε και υλικώς των εν τοις στρατιωτικοίς νοσοκομείοις της πόλεως Ξάνθης νοσηλευομένων ασθενών στρατιωτών.
Αι δέσποιναι και δεσποινίδες της πόλεώς μας είναι αξιέπαινοι, διότι και έσπευσαν μετ’ αγαστής προθυμίας να εγγραφούν άπασαι εις τον ως άνω Σύνδεσμον και διότι συναισθανόμεναι το ιερόν της υψηλής αυτών αποστολής, επεδόθησαν μετά μεγάλου ζήλου εις το επίμοχθον και πατριωτικώτατον τούτο έργον.

Άλλη μία δραστηριότητα των μητροπολιτών ήταν η επίβλεψη της λειτουργίας των ορφανοτροφείων. Συγκεκριμένα το Εθνικό Οικοτροφείο Αρρένων στεγαζόταν στο Μοναστήρι των Ταξιαρχών και το Εθνικόν Οικοτροφείον Θηλέων σε ιδιόκτητο κτίριο επί της οδού Χρύσσας. Τα Ορφανοτροφεία διοικούνταν από Εφορείες, των οποίων πρόεδρος ήταν ο Μητροπολίτης, ωστόσο συντηρούνταν και από το Υπουργείο Προνοίας, από το Δήμο και τις Κοινοτήτες. Υπό την προεδρεία του Μητροπολίτη Πολύκαρπου ιδρύθηκαν εργαστήρια στα οποία γινόταν η διδασκαλία της ραπτικής, της πλεκτιπής, της κεντητικής, της πιλοποιΐας, της χαρτοτεχνίας, κ.λ.π. :

Προς τον σκοπόν δε τούτον ηγόρασε διαφόρους μηχανάς, ων το αντίτιμον κατέβαλεν εκ χρημάτων κομισθέντων υπ’ αυτού εκ Νέας Υόρκης της Αμερικής και εκ του ιδίου ταμείου. Ήδη δε στρέψας την προσοχήν αυτού και επί των αναγκών του Ορφανοτροφείου Αρρένων, εγκατέστησε και εν αυτώ ηλεκτροφωτισμόν δωρεάν, έφερε εν αυτώ τω ιδρύματι θαυμάσιον πόσιμον ύδωρ, ίδρυσε λουτρώνα προς τακτικόν καθαρισμόν των ορφανών και συνέδεσε το ίδρυμα μετά της πόλεως δια τηλεφωνικής γραμμής και πάντα ταύτα χωρίς να θίγεται ο ετήσιος προϋπολογισμός του ιδρύματος.
Κατά τον μήνα Ιούνιον 1931 μερίμνη του ιδρύθη ξυλουργείον του Ορφανοτροφείου Αρρένων, εγκατασταθέν εντός της πόλεως, εις το οποίον ετοποθετήθησαν πέντε τρόφιμοι, οίτινες μέχρι σήμερον εσημείωσαν αρκετήν πρόοδον ώστε να επιτρέψωσι εις τον διευθύνοντα το ξυλουργείον άριστον τεχνίτην ν’ απολύση τον επίσης άριστα κατηρτισμένον υπάλληλόν του, διότι δύνανται πλέον οι τρόφιμοι του Ορφανοτροφείου ν’ αναπληρώσωσι τούτον. Ουκ ολίγον συνέτεινεν εις τον ως άνω τέλειον τεχνικόν καταρτισμόν και η συχνή και μετά πρωτοφανούς αφοσιώσεως και ζήλου ενθάρρυνσις τούτων εκ μέρους του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου, όστις δεν ηρκέσθη μόνον εις τούτο δια να εξυπηρετήση τα ορφανά, αλλά ετοποθέτησε:
1. Εις το εργοστάσιον του ηλεκτροφωτισμού του Δήμου Ξάνθης ετέρους εξ τροφίμους παρά των οποίων η αρμοδία υπηρεσία μένει πλήρως ικανοποιημένη εκ της επιδόσεώς των.
2. Έτερον τρόφιμον ετοποθέτησε παρ’ ιδιωτικώ τυπογραφείω.
3. Ομοίως έτερον παρ’ ιδιωτικώ σιδηρουργικώ μηχανουργείω.
4. Ένα παρά διακεκριμένω εμποροράφτη της πόλεως Ξάνθης προς τελειοποίησίν του εις την τέχνην της ραπτική.
5. Ωσαύτως ένα παρά διακεκριμένω υποδηματοποιώ προς τελειοποίησίν του εις την τέχνην του υποδηματοποιού, ήν εξέμαθεν εν τω εργαστηρίω του ιδρύματος και
6. Δύο τρόφιμοι του ιδρύματος εργάζονται εις το αρτοποιείο του Ορφανοτροφείου θηλέων, ιδρυθέν και τούτο τη μερίμνη του Σεβασμιωτάτου Προέδρου, όπου παρασκευάζεται ο τίμιος άρτος των ορφανών αγνός και οικονομικώτερος.

Παρ’ όλ’ αυτά κάποιες παρατυπίες στη λειτουργία των ορφανοτροφείων φαίνεται ότι υπήρχαν και οδήγησαν στην αποστολή της παρακάτω επιστολής στην εφημερίδα «Μακεδονία». Στην επιστολή γίνεται σαφώς μια προσπάθεια ανόρθωσης του κύρους των ορφανοτροφείων και δικαιολόγησης της κατά το συγκεκριμένο τρόπο λειτουργίας τους. Δεν είναι απίθανο ότι η επιστολή είχε ως σκοπό να απαντήσει σε καταγγελίες που έγιναν στο Γενικό Διοικητή Θράκης, Σ. Δάσιο, άνθρωποι του οποίου έσπευσαν να υπενθυμίσουν τις ενέργειές του και τη μέριμνα την οποία έδειχνε για τα συγκεκριμένα ορφανοτροφεία :

Ξάνθη.- Θα ήρκει μόνον οιοσδήποτε να κάμη ένα μικρόν πρωινόν περίπατον μέχρι της Μονής του αγ. Ταξιάρχου, ένθα το Εθνικόν Ορφανοτροφείον Αρρένων της πόλεως, δια να αντιληφθή και πεισθή πόσον καλώς διαιτώνται και οποίαν λαμβάνουσι διάπλασιν πνευματικήν και σωματικήν υπερτρακόσιοι νεανίαι, ναυάγια της τύχης και της Μικρασιατικής τραγωδίας, χάρις εις μητρικήν στοργήν, μεθ’ ής ένα έκαστον τούτων περιβάλλει η Διευθύντρια του ανωτέρω Ορφανοτροφείου κ. Τερψιχόρη Ψάλτου, πεπροικισμένης δια της απαραμίλλου πείρας όπως μορφώση και παρουσιάση εν τη κοινωνία χαρακτήρας τελείους, χωρίς τούτο να συμβάλη έτι ολιγώτερον δια της αγαθής μερίμνης του και άπαν το προσωπικόν του ιδρύματος.
Αμφότερα τα Ορφανοτροφεία το τε αρρένων και θηλέων, έτυχον και τυγχάνουσι τοιαύτης παρά τε της κοινωνίας και του δήμου της Ξάνθης υποστηρίξεως ώστε να υπόσχωνται μεγαλυτέραν επιτυχίαν του προγράμματός των.
Άριστα όντως προώδευσαν τα εν αυτοίς κατηρτισμένα τεχνικά τμήματα, ιδία δε το της μουσικής, ούτινος τα ευχάριστα αποτελέσματα ανεφάνησαν εις την προ πολλού και υπό την προστασίαν του Γεν. Διοικητού Θράκης κ. Δασίου δοθείσαν συναυλίαν, συγκεντρώσασαν τον εκλεκτότερον της πόλεώς μας κόσμον.
Ο Γεν Διοικητής, όστις τόσον πατρικόν ενδιαφέρον έδειξεν υπέρ των Ορφανοτροφείων της πόλεως τούτης, παρά τας πολλαπλάς και ποικίλλους ασχολίας του, βεβαίως και θέλη μελετήση σπουδαιότατα τα αυτών ζητήματα επί τη βάσει των υποβληθεισών αυτώ παρά των αρμοδίων, ως επληροφορήθημεν σχετικών αιτήσεων.
Γ.Ζ.

Επιπλέον, οι σχέσεις της Εκκλησίας με το κράτος και τις έκτακτες ανάγκες του, που προέκυψαν από την εισροή των προσφύγων, δεν ήταν πάντοτε αρμονικές. Κατά τη συνεδρίαση της Εφοροδημογεροντίας, στις 8 Δεκεμβρίου 1924 υπήρξαν διαμαρτυρίες για την κατάληψη από το Εποικιστικό Γραφείο και τη διανομή στους πρόσφυγες στα Κιμμέρια, στο Χόροσλου και στο Κιρέτσιλερ, αγρών της Κοινότητας και η ενέργεια αυτή χαρακτηρίστηκε άδικη γιατί πλέον η Κοινότητα δεν μπορούσε να τους εκμεταλλευτεί. Τα κτήματα αυτά έδιναν σημαντικά κέρδη στην Εκκλησία, με τα οποία θεράπευε τις διάφορες ελλείψεις και τις ανάγκες των Εκπαιδευτηρίων της Ξάνθης. Αποφασίστηκε μάλιστα να επαναληφθεί η συνεδρίαση και να κληθούν τα μέλη των Σωματείων και των Προσφυγικών συλλόγων για την από κοινού αντιμετώπιση του θέματος.
Έτσι στην κοινή σύσκεψη της Εφοροδημογεροντίας, των Προέδρων και των μελών των διαφόρων Σωματείων της Ξάνθης και των Προέδρων των τριών Προσφυγικών Συλλόγων της Ξάνθης, καθώς και των ενοικιαστών των Κοινοτικών αγρών, στις 9 Δεκεμβρίου 1924 συγκροτήθηκε επιτροπή από εκπροσώπους όλων όσων συμμετείχαν, για να διαχειριστεί το θέμα και ζητήθηκε από τους ενοικιαστές να εγκαταλείψουν τα κτήματα (850 περίπου στρέμματα) με ψήφισμα προς τον Πρόεδρο της Κυβέρνησης, Υπουργό Γεωργίας και τους πληρεξουσίους νομού Ροδόπης.
Τελικά στις 10 Φεβρουαρίου 1925 σε επόμενη συνεδρίαση της Εφοροδημογεροντίας, ο μητροπολίτης ανακοίνωσε τις ενέργειες του στην Αθήνα, που είχαν ως αποτέλεσμα να δοθεί εντολή στο Διευθυντή Εποικιστικής Υπηρεσίας Θράκης να συνεργαστεί μαζί του για την ενοικίαση των αγρών .